ملا کمال خان هوت اسطوره ی موسیقی بلوچستان

ملا کمال خان هوت اسطوره ی موسیقی بلوچستان

دلگوش: ا‍ے نبشتانک بلوچی زبان ‍‍‍‌‎‏‏‏ءِ نامدارین شاعرءُ ندکار استاد عبدالحمید ایران نژادءَهدامرزی ملا کمال هان هوتءِیاتءُ ازم ءِباروءَ نبشتگءُ منی گورءَ ایر بوتگ اۓ نبشتانک قراراَت مرز پرگهرءَ چاپ به بیت که انگتءَ نه مرز پر گهرءَ نے که دگه جاهۓ چاپءُ شنگ بوتگ البت من چه وتی گلیں استادءَ پهلی لوٹاں که اۓ نبشتانکءِ دیر چاپ بوگءِ سوب من بوتگاں هجری شمسی سال ءِاسفندءِ دومی روچءَ اۓ بلوچی زبان ءِمزنین ازمکارءِ بیرانی ءِسالروچ انت

ملا کمال خان هوت اسطوره ی موسیقی بلوچستان

در سال یک هزار و سیصد و بیست هجری شمسی در بندر پیشوکان (pisho kan) در منزل هوت مراد که از قبیله هوت – یکی از قبایل قوم بلوچ بود؛ نوزادی پا به عرصه ی وجود نهاد؛ که او را کمال نامیدند.

در ناصیه کمال آثار بزرگی و کمال، هوش و ذکاوت از همان دوران صباوت هویدا بود او از همان دوران کودکی در دامان خانواده ای مذهبی و فرهنگ دوست بالید . کمال به شنیدن داستان های قومی – بلوچی علاقه ای وافر داشت؛ اشعاری را که بزرگان خاندان (مردان و زنان) می شنید مدام زیر لب زمزمه می کرد و گاه مدت ها به حفظ کردن اشعار مشغول بود.

حاجی دادکریم از بستگان کمال خان هوت می گوید: “عمویی داشتیم که او نیز به اشعار و داستان های بلوچی فوق العلده علاقه مند بود . نسخه ای از یک کتاب بزرگ بلوچی داشت که او نیز آن را از گذشتگان به ارث برده بود . اما هرگز این کتاب خطی را در اختیار کسی قرار نمی داد و آن را چون گنجینه ای گران بها محافظت می کرد بدون تردید ملا کمال خان مقداری از اشعار این کتاب را حفظ کرده بود یا از آن یادداشت برداری کرده بود . متاسفانه با درگذشت عمو دیگر خبری از کتاب نشد و اثری از آن به جا نماند و عمو آن را برای همیشه با خود به گور برده بود چون من در زمان درگذشت عمو در محل نبودم و بعدها با وجود کوشش های فراوان اما اثری از آن نیافتم ”.

آقای دوست محمدبلوچ ازقبیله ملا کمال خان و از اعضای شورای اسلامی سابق شهرستان چا بهار درباره ی شعر حماسی بلوچی و نقش ملا کمال خان در پیش برد آن اینگونه بیان داشت : “ ملا کمال خان در منطقه ای از چاه بهار رشد کرد که مرکز شعر حماسی بلوچی بود. از منطقه وشنام (wash nam) و تیسکوپان (teskowpan) گرفته تا دپ مان دپ (Damedap) ، لاتی دان (Latigdan) و پلانی (paLani) – روستای محل سکونت ملا کمال خان و محل دفن او – در شرق شهر چاه بهار . مردم این منطقه بیشتر از راه دامداری و عده ای بنام مید (Meid) از راه ماهیگیری امرار معاش می کردند . هر گاه بهارگاه (فصل بهار) فرا می رسید مردم این منطقه به شکرانه ی نعمت های الهی به جشن و شادمانی می پرداختند و پهلوانی (خواننده ای ) را دعوت می کردند که از سر شب گرفته تا بامداد آن ها را با اشعار حماسی، عاشقانه، داستان های پیامبران به ویژه رسول گرامی اسلام حضرت محمد (ص) ، چهار یار رسول ، دیگر بزرگان دین، قهرمانان و شخصیت محلی مردم را سرگرم می کردند . این مجالس بیشتر رنگ معنوی و روحانی داشت تا لهو و لعب ترنم و ترقص های هوس آلود. از شخصیت های معروف حماسی این منطقه قبل از کمال خان می توانیم از از شخصی به نام دادل جَتّ (DadaLe Gatt) نام ببریم که متاسفانه هیچ گونه اثری از وی به جا نمانده است .

در مصاحبه ای کوتاه که دو سال پیش (1386) با ملا کمال خان هوت در ایرانشهر داشتیم ؛ او درباره ی علاقه مندی اش به شعر ، موسیقی و زبان بلوچی چنین بیان داشت که من از کودکی اشتیاق فراوانی به اشعار و موسیقی بلوچی داشتیم و در محافل شادمانی به اجرای موسیقی می پرداختم . یادگیری فرهنگ شفاهی بلوچی از قبیل؛ داستانهای حماسی ، داستانهای عاشقانه و داستانهای دینی و مذهبی برایم بسیار جالب و گیرا بود. وفاداری به عهد و پیمان قهرمانان داستانها، روحم را شاد می کرد. به پیمان شکنی و خلاف میثاق روحم را می آزرد ؛ زیرا تا بوده “ بلوچ و قولش بسیار با اهمیت بوده است ”. پیمان شکنی در نزد بلوچ گناهی نابخشودنی بوده است . ملا کمال خان اذعان کرد که در نزد هیچ کس به طور مستقیم شاگردی نکرده است. ولی مگر می شود شخصیتی با آن همه عظمت از کسی متاثر نباشد ؟

ملا کمال خان از محدود کسانی است که از استادان خود بسیار فراتر رفته است و نام و آوازه ی او آفاق را در نوردیده است .

موسیقی مقامی بلوچستان که سراسر کوها ، دشت ها را پیموده و همراه با بلوچ ها تا دورترین افق ها رفته است . در بعضی از کشورهای آفریقایی ، کشورهای حاشیه ی خلیج پارس ،مسقط و عمان، منطقه ی ماری هند (مرو قدیم) در کشور ترکمنستان و بعضی از ایالت های هند ، سند و پنجاب؛ موسیقی بلوچی بیگانه نیست.

موسیقی بلوچی همواره وامدار (مدیون) شخصیت های برجسته ای چون ملا موسی، پهلوان عبدالرحیم، ملا کمال خان هوت، ملا جان محمد، قادر بخش، شهدادشکر، لال بخش پیک و ....می باشد.

همراه با این آوازهای جادویی و آسمانی ، پنجه ی طلایی استاد رسول بخش زنگشاهی – استاد مسلّم سرود (قیچک) استاد علی معروف به علی سرودی و صدها نوازنده ی گمنام بلوچ است .

اهمیت کار ملا کمال خان و خلاقیت او در موسیقی :

بزرگترین موسیقیدانان ایران و جهان وقتی که خوانندگان و نوازندگان بلوچ را در حال اجرا می بینند دچار بهت و شگفت زدگی می شوند که چگونه موسیقیدانان بلوچ بدون نت و رهبر ارکستر برنامه اجرا می کنند؟

در این گونه موارد آن چه که این گروه های موسیقی ره به سمت جلو هدایت می کند که بدون کوچک ترین اشتباه و خارج شدن از نت به کار خود ادامه می دهند ؛ هماهنگی ذهن خواننده و پنجه های نوازندگان است که به طور بسیار شگفت انگیزی با هم همراهی می کنند . استاد محمد رضا شجریان در مراسم گرامیداشت ، ملا کمال خان هوت در تهران او را از بزرگ ترین استادان مقامی ایران دانست . اکنون که ملا کمال خان در میان ما نیست . عرصه موسیقی مقامی خالی است و خطر انقراض آن را تهدید می کند . روش کار این پهلوانان سنتی به این شکل است که مقدمه ای با موسیقی نواخته می شود . که از همان آغاز نوع موسیقی را مشخص می کند که موسیقی شاد یا غم انگیز است . بعد از نواختن مقدمه پهلوان که همان وخواننده است شعر را شروع می کند . در آغاز درباره ی حمد باری تعالی ، اشعاری می خواند و بعد از آن در لغت رسول گرامی (ص) اشعاری خوانده می شود . ستایش چهار یار رسول و دیگر بزرگان دین به دنبال می آید . این اشعار طولانی که بی شباهت به قصاید فارسی نیست . البته با قصاید فرق عمده دارد و آن قافیه است که تا پایان باید روال قافیه حفظ شود؛ در صورتی که در شعر بلوچی بعد از سرودن چند بیت قافیه عوض می شود . و آزادی عمل بیشتری از نظر قافیه وجود دارد . در واقع شعر طولانی بلوچی حد فاصل بین قصیده و مثنوی فارسی است . شعر بعد از مقدمه وارد متن می شود . در این وسط پهلوانان اوج و فرود هایی را در شعر و موسیقی هر دو به وجود می آورد . تا تاثیر شعر و موسیقی را شنوندگان بیشتر کند . در وسط شعر برای توجه بیشتر شنوندگان اشعاری در هجران معشوق یا دوست به صورت زهیروک(Zahirowk) یا زهیرگ (zahirig) می آورد یا غزلی از شاعران فارسی زبان که آن را به شیوه ی زبان بلوچی می خواند که بر زیبایی و گیرایی شعر می افزاید و بعد از نفس تازه کردن شعر به روال عادی باز می گردد و تا پایان ادامه دارد.

با این حساب شعر بلوچی شبیه یک داستان کوتاه است . که دارای مقدمه، متن ، اوج گره گشایی و فرود است .

صداقت بیان و گرمی کلام گاهی چنان در خواننده اثر می گذارد که سنگدل ترین افراد را به گریه وا می دارد و یا کسی را که سالهای سال ، موطن خویش دور افتاده چنان با اشتیاق به سمت خانه و کاشانه می کشاند . که می توتند یادآور بعضی از ماجراهای شعر فارسی باشد . از جمله داستان نصربن احمد سامانی و رفتن او از بخارا را به سمرقند و دیگر نواحی خراسان بزرگ آن زمان و دست به دامان شدن بزرگان به نزد ابو عبدالله رودکی . رودکی آن قصیده ی معروف بوی جوی مولیان ” را سرود که نصربن احمد سامانی بدون موزه ونعلین پا در رکاب خنگ نوبتی می نهاد و برای بقیه ی ماجرا به کتاب چهار مقاله ی نظامی عروضی سمرقند مراجعه کنید . در شعر معروف باگین بشکرد (Bagin Bashkard) که سراینده ی آن ملا ابراهیم حسن راسکی است به درخواست همسر سردار سید هان (سعید خان) سروده است . و اگر آن را با شعر رودکی مقایسه کنیم چه از لحاظ محتوایی و چه از لحاظ زیبایی های شاعرانه بسیار زیباتر و با ارزش تر است .

ملا کمال خان با سفر هایی که به مناطق مختلف کرد . به این واقعیت پی برد ، که حامل میراث گران بهای زبان، فرهنگ و ادبیات بلوچی است .. سنگینی این بار را بیشتر بر دوش خود حس می کرد و به دنبال جانشینی قابل برای انتقال این میراث بود . متاسفانه هیچ کدام از فرزندان او در پذیرش و پاسداشت این میراث نه تنها علاقه ای نشان نداند بلکه بیشتر به دنبال این بودند که او از خواندن و سرایش شعر منع کنند . یکی از فرزندان او با سطحی نگری و قشری گرایی بارها پدر را آزرد و دل دوستداران ملا کمال خان را شکست . اکنون که پدر در میان ما نیست بر این فرزند فرض است که جبران مافات کند . حداقل دیوان اشعار او را به چاپ برساند. نوارهای موسیقی و ویدیوهای او را جمع آوری کرده و به شکل آبرومندانه در اختیار مردم ایران و جهان قرار دهد. پس مجموعه ی آثار ملا کمال خان را بشرح ذیل می آوریم :

1- دیوان اشعار : که شامل نزدیک به پنجاه سروده ی طولانی است که متاسفانه تاکنون به چاپ نرسیده است البته کمال خان در محافل و مجالس اشعار خود را نیز خوانده است .

2- نوارهای موسیقی : نزدیک به نیم قرن است که کمال خان خوانندگی را آغاز کرده است ولی شاید اجراهای اولیه او در دست نباشد اما بیشتر آن ها به صورت کاست در دست است که باید بازنگری و تکثیر شود . تکراری ها حذف و بهترین ها دوباره نشر شود .

3- برنامه ها و اجراهایی که ایشان در صدا و سیما و جشنواره داشته است باید در اختیار مردم قرار داده شود .

4- نوارهایی که ایشان به صورت دکلمه اجرا کرده است که آقای دکتر عظیم شه بخش ، استاد و محقق بزرگ، به همراهی و همکاری محمد فاروق هوت تهیه کرده اند باید ویرایش و بازنگری و در اختیار مردم قرار داده شود .

نویسنده :عبدالحمید ایران نژاد